یکی از نکات بسیار مهم و حیاتی هنگام نگهداری از آکواریوم آب شیرین، تعویض منظم آب است. تعویض بخشی از آب آکواریوم امکان کنترل میزان مواد اضافی (فضولات و دیگر مواد زاید) و سمی موجود در آب را به شما می‌دهد. برای انجام این عمل، از قبل آب تازه آماده کرده و آب کثیف را سیفون کنید. همچنین می‌توانید از این فرصت استفاده کرده و سنگریزه های داخل آکواریوم و جلبک هایی که به دیواره‌ها چسبیده‌اند را نیز تمیز کنید.
بخش اول: آماده کردن آکواریوم برای فرآیند تعویض آب
1. آماده کردن سطلی از آب
ظرف (ترجیحا به شکل سطل بوده و عمق کافی داشته باشد) تمیزی برداشته و آن را به وسیله آب شیر (آب لوله کشی) پر کنید. محلول اصلاح آبی را که از قبل تهیه کرده‌اید (این محلول در فروشگاه‌های مرتبط با آکواریوم به فروش می‌رسد) را طبق دستورالعملی که روی بطری محلول درج شده، به آب سطل اضافه کنید. این محلول با زدودن مواد شیمیایی، مضر و خطرناک، شرایط محیطی آب را برای ماهی بی‌خطر و مناسب می‌کند.
- سعی کنید چند ظرف پلاستیکی را تنها مخصوص تعویض آب آکواریوم در نظر بگیرید و حتی روی گوشه‌ای از آنها می‌توانید کلمه “ماهی” را بنویسید تا با دیگر ظروف اشتباه نشوند.
- بعضی افراد به علت راحتی، برای تعویض آب آکواریوم مستقیماً از آب شیر استفاده و فرآیندی را برای اصلاح آب طی نمی‌کنند. این عمل موجب می‌شود که ماهی در تماس مستقیم با مواد شیمیایی و خطرناک داخل آب قرار گیرد.
2. از برق کشیدن وسایل روشنایی و گرمایشی آکواریوم
از آنجایی که هنگام تعویض آب آکواریوم ممکن است آب به اطراف بپاشد بهتر است تا جای ممکن در اطراف اکواریوم برق جریان نداشته باشد. بنابراین وسایل روشنایی و گرمایشی آکواریوم را از برق بکشید و در صورتی که وسیله برقی در اطراف محیط وجود دارد، آن را جابه‌جا کنید.
3. جدا کردن فیلتر تصفیه آب و تمیز کردن آن
اکثر فیلترها تا زمانی که کاملاً در آب فرو نروند عملکرد خوبی ندارند، بنابراین زمانی که می‌خواهید آکواریوم را تمیز کنید فیلتر تصفیه را جدا کنید. البته هر بار که آکواریوم را تمیز می کنید نیازی نیست کارتریج فیلتر یا اسفنج و یا هر المنت دیگری را تعویض یا تمیز کنید. با این حال در هنگام تعویض آب، فیلتر را بررسی کنید و تنها در صورت لزوم برای تمیز کردن فیلتر آن را درون آب سرد قرار دهید و یا فیلتر جدیدی را نصب کنید.
- اگر فیلتر را مرتبا و بیش از حد لزوم تعویض کنید عواقب بسیار بدی را در پی خواهد داشت چرا در این صورت باکتریهای مفید نیز از بین خواهند رفت. برای برقراری تعادل هنگام تعویض فیلتر، می‌توانید از گراول، شن یا سطوح دیگری که از قبل به وسیله باکتری پر شده باشند برای کف آکواریوم استفاده کنید.
4. تمیز کردن وسایل تزیینی و گیاهان مصنوعی جرم گرفته در آکواریوم
در این مورد نیز اجباری وجود ندارد و لازم نیست با هر بار تعویض آب آکواریوم، وسایل تزئینی داخل آن را هم تمیز کنید. حتی انجام دادن بیش از حد آن سبب از بین رفتن باکتری های مفید تانک خواهد شد. با این حال اگر این وسایل آکواریوم بسیار کثیف شده‌اند آنها را از محیط آکواریوم خارج کرده و بگذارید برای مدتی در سطلی پر از محلول تمیز کننده گیاهان است خیس بخورند (به هیچ عنوان استفاده از محلول‌های تمیز کننده عادی توصیه نمی‌شود).
- گیاهان و وسایل تزیینی را هیچگاه با صابون نشویید زیرا صابون حاوی مواد شیمیایی است که برای سلامت ماهی مضر می‌باشد و همچنین موجب رشد بیش از حد جلبک در آکواریوم می‌گردد.
5. تمیز کردن شیشه های آکواریوم
هر زمانی که آب آکواریوم را تعویض می‌کنید به شیشه های آن نیز توجه ویژه‌ای داشته باشید و در صورت نیاز آنها را تمیز کنید. در اطراف آکواریوم به وجود لایه‌های سبز یا قهوه ای دقت کنید. هنگامی که هنوز آکواریوم پر از آب است با استفاده از اسفنج پاک کننده جرم ویا با کاردک، شیشه ها و اطراف آکواریوم را تمیز کنید.
بخش 2: فرآیند تعویض آب
1. استفاده از دستگاه تعویض آب اتوماتیک
این روش کاربردی ترین و بهترین راه تعویض آب، به خصوص در آکواریوم های بزرگ، است برای استفاده از این دستگاه ابتدا باید یک طرف لوله آن را مستقیماً به شیر آب متصل کنید و طرف دیگر را درون آکواریوم قرار دهید. سپس این دستگاه به طور خودکار و تا زمانی که متوقف نشود آب درون آکواریوم را می کشد سپس پس از تغییر تنظیم با استفاده از شیر آب، آکواریوم را پر از آب خواهد کرد.
- این روش به خصوص برای افرادی که هنگام تعویض آب قادر به تهیه چندین ظرف جداگانه نیستند کارایی زیادی دارد و هم چنین روش راحت و بی دردسری است.
- یکی از مشکلات این روش استفاده از آب شیر به طور مستقیم است که می‌تواند برای ساکنین آکواریوم خطرناک باشد. در صورتی که آب لوله کشی شما شرایط مناسبی ندارد. آب را درون ظرف بزرگی قرار داده و پس از ایجاد شرایط مناسب، با این دستگاه کار کنید.
- قبل از اینکه با استفاده از این دستگاه، آب را تعویض کنید اطمینان یابید که دمای آب مناسب باشد و اختلاف زیادی با دمای آب آکواریوم نداشته باشد.
2. خارج کردن پسماندها و فضولات موجود در کف آکواریوم با استفاده از سیفون
اگر سیستم و دستگاه پیشرفته ای برای تعویض آب ندارید، بنابراین باید این کار را به صورت دستی انجام دهید. ابتدا لوله سیفون را درون ظرف دیگری قرار داده و طرف دیگر آن را کاملاً درون شن‌های آکواریوم قرار دهید (سر لوله را به صورت زاویه دار در شن‌ها قرار دهید). این کار را چندین بار تکرار کنید تا پسماندها و مواد اضافی آکواریوم تخلیه شوند.
- لزومی ندارد که با هر بار تعویض آب تمام سطوح کف اکواریوم نیز تمیز شوند. در واقع بهتر است که آکواریوم را به چند بخش تقسیم کنید و هر بار یک بخش از آن را تمیز کنید. با اینکار اثرات منفی ناشی از تمیز کردن و تعویض آب، اثرات منفی کمتری روی ساکنین خواهد داشت.
3. خارج کردن آب از آکواریوم
زمانیکه در حال سیفون کردن آب هستید، متوجه خواهید شد که آب داخل سطل کمی کثیف و تیره می‌شود که امری طبیعی است. توجه کنید که با استفاده از سیفون حداکثر ۳۰ درصد آب آکواریوم را خارج کنید. اگر بیش از این مقدار آب تعویض شود، چرخه‌های آب آکواریوم و شیمی آب می‌تواند به شدت تحت تاثیر قرار بگیرد.
- برای مثال اگر ظرفیت آکواریوم 15 لیتر باشد، حدود 4-5 لیتر برای تعویض آب مناسب است.
4. بررسی کامل آکواریوم
در این مرحله که قسمتی از آب آکواریوم خارج شده است وضعیت درون آکواریوم را با دقت بررسی کنید و اگر وسایل تزئینی را خارج نکرده‌اید آنها را برداشته و چک کنید که آسیبی ندیده باشند. وسایل گرمایشی و دستگاه فیلتر را نیز بررسی کنید تا از عملکرد صحیح آنها اطمینان یابید.
5. یادداشت کردن دمای آب باقیمانده در آکواریوم
اگر آکواریوم دماسنج دارد دمای آب آن را یادداشت کنید در غیر این صورت دماسنجی را وارد آب کرده و دما را اندازه گیری نمایید. سپس دمای آب تمیزی که آماده کرده و قرار است به آکواریوم اضافه کنید را نیز اندازه بگیرید. دمای هردو آب باید یکسان بوده و در غیر این صورت، قبل از تعویض آنان را هم دما کنید.
- تغییرات و بی ثباتی دمای آب موجب خواهد شد ماهیان مستعد بیماری شوند. پس از اینکه آب را به آکواریوم اضافه کردید دوباره دمای آن را اندازه بگیرید.
6. اضافه کردن آب تمیز به آکواریوم
در این مرحله شما باید آب آماده شده را به آکواریوم اضافه نمایید. برای این کار می‌توانید آب را درون پارچی ریخته و سپس به آکواریوم اضافه کنید و یا ظرفی که آب درون آن قرار دارد را با دو دست گرفته و مستقیماً داخل آکواریوم بریزید.
- از هر روشی که برای پر کردن آب آکواریوم استفاده می کنید مراقب باشید که آب را سریع و با فشار وارد نکنید که باعث به‌هم‌ریختگی سنگریزه های کف آکواریوم و وسایل تزیینی داخل آن نشود. بعضی افراد برای جلوگیری از ورود مستقیم آب به داخل آکواریوم از دستانشان یا ظرف دیگری نیز کمک می‌گیرند.
7. بازگردانی وسایل تزیینی و گیاهان به آکواریوم
چنانچه وسایل تزیینی را از آکواریوم خارج کرده‌اید می توانید بلافاصله قبل و یا بعد از تعویض آب آنها را سر جای خود قرار دهید. همچنین می‌توانید از این فرصت استفاده کرده و در ظاهر آکواریوم تنوع ایجاد کنید.
8. وصل دوباره سیستم تهویه و گرمایشی
تمام دستگاه‌ها و سیستم‌هایی که در شروع کار از برق کشیدید را در این مرحله دوباره وصل کنید. توجه داشته باشید که این کار را با دقت انجام داده و دستانتان را کاملا خشک کنید. برخی از سیستم‌های تصفیه از جمله فیلتر اویزان قبل از اینکه روشن شوند باید یک تا دو فنجان آب به صورت مستقیم وارد آنها شود تا شروع به کار کردن کنند.
9. شستن و نگهداری تجهیزات
مکانی را برای نگهداری وسایل مربوط به تمیز کردن آکواریوم در نظر بگیرید. ظروف تعویض آب، وسایل شست و شو و سیفون را قبل از اینکه در جای خود قرار دهید کاملا خشک کنید. اگر این وسایل را در مکان مشخص و مناسبی نگهداری کنید عمر مناسبی خواهند داشت و شما را از هزینه‌های غیر ضروری در آینده دور خواهند کرد.
بخش سوم: مراقبت از آکواریوم در دراز مدت
1. برنامه ریزی هفتگی برای تعویض بخشی از آب آکواریوم
تعویض آب آکواریوم بهتر است برنامه ثابت و منظمی داشته باشد و به صورت هفتگی یا دو هفته یکبار انجام شود. دوباره تاکید می‌کنیم که در این فرآیند همه آب آکواریوم تعویض نشده و هر بار تنها ۲۵ تا ۳۰ درصد از کل آب باید عوض شود. در صورت لزوم می‌توانید ماهانه آکواریوم را به طور کامل تمیز کنید.
- نحوه و میزان تمیز کردن آکواریوم با سلامت ماهی باید در تعادل باشد. افراط در تمیز کردن و یا بی توجهی زیاد به نظافت آکواریوم، هر دو در سلامت ماهی تاثیر منفی می‌گذارد.
2. تنظیم مجدد اکواریوم با تعویض آب
ایجاد تغییرات جزئی برای برقراری تعادل دوباره در آکواریوم، راه حل خوبی برای مواجه شدن با شرایط غیر معمول مثل تغییرات زیاد شیمیایی است. در صورت بروز اتفاقات ناگوار در تانک و مواردی از این قبیل، از تعویض آب خارج از نوبت واهمه نداشته باشید.
3. محدودیت استفاده از وسایل روشنایی
اگر لامپ های آکواریوم روزانه بصورت تمام وقت روشن باشند جلبکها به سرعت رشد می‌کنند چرا که نور تاثیر بسیار زیادی روی رشد آنان دارد. بنابراین برای آکواریوم هایی که گیاهان طبیعی دارند ۱۰ تا ۱۴ ساعت و بقیه آکواریوم ها ۶ تا ۱۰ ساعت نور، کافی خواهد بود.
4. اجتناب از غذا دادن بیش از اندازه به ماهی ها
اکثر موادی که با سیفون از آکواریوم خارج میشوند ته مانده غذاهای اضافی هستند. بنابراین برای جلوگیری از ایجاد چنین شرایطی، غذا دادن را به یک یا دو بار در روز محدود کنید و مقدار آن را بر اساس میزانی که ماهی هایتان نیاز دارند انتخاب کنید.
